1917 de Rus imparatorluğ nun çöküşünden sonra kafkasya coğrafyasında Azarbaycanlı, Ermeni ve Gürcü aydınlarının katkıları ile 22 Nisan 1918 de Transkafkasya Cumhuriyeti kuruldu.
Kısa bir süre sonra bu federatif devletin yerine 26 Mayıs 1918 de Gürcistan demokratik Cumhuriyeti 28 Mayıs 1918 de Azarbaycan halk Cumhuriyeti ve Ermenistan Cumhuriyeti nin ilanı ile transkafkas federatif devleti ortadan kalkmış oldu.
Mehmet Emin Resulzâde müsavat partisini kurucu genel başkanı olarak Azarbaycan demokratik Cumhuriyetinin de kurucu Cumhur başkanı kendisi gazeteci ve siyasi kimliği ile tanınan güçlü bir devlet adamıdır. Azarbaycanın en önemli şahsiyetler i arasında yer alan dünyada devlet kuran insanlar listesine adını yazdıran bağımsızlık ve özgürlük kahramanı bir kere yükselen bayrak bir daha inmez diyerek bağımsızlık harekatının en güçlü sloganı ile Azarbaycanın bağımsızlık harekatının öncülüğünü yapmıştır.
Azarbaycan islam dünyasında kurulan ilk demokratik cumhuriyettir.
Azarbaycan laik bir cumhuriyet olarak ilan edildi ilk parlamentosu 5 Aralık 1918 de açıldı 1919 yılında yeni istikrara kavuşan Azarbaycan ancak 1920 yılının başlarında, Bolşevik güçleri kendilerine büyük tehdit oluşturmaya başladı.
Azarbaycan 1920 yılında Paris barış konferansında bağımsız bir ülke olarak tanındı.Ancak kızıl ordu 28 Nisan 1920 tarihinde Azarbaycanı işgal etti Azarbaycanlılar 1918-1920 yılları arasında kurdukları bu devleti kolay bir şekilde teslim etmediler.
Ruslara karşı etkili mücadele vererek 20.000 insanın canına mal olan bir direniş ve mücadele örneği sergilediler.
Yaşanan bu direnişin ve mücadelenin yetersiz kalması sonucu yeniden Azarbaycan sovyet sosyalist Türk cumhuriyeti kuruldu ve bu yeni Cumhuriyetin başına da Neriman Nerimanov getirildi.
16 mart 1921 moskova antlaşması ile Türkiye Azarbaycan üzerindeki haklarından feragat etmiş oldu.
1990-1991döneminde Azarbaycan bağımsızlık mücadelesinde diğer sovyet cumhuriyetlerinden fazla insan kayıp ederek 30 Ağustos 1991 yılında Ayaz Muttalibov tarafından bağımsızlık harekatını başlattı ve 8 Eylül 1991 yılında Muttalibov Cumhur başkanı seçildi Aralık 1991 yılında yüksek kurul tarafından bağımsızlık bildirgesi onaylanan Azarbaycanı ilk olarak aynı tarihte Türkiye,İsrail,Romanya ve 25 Aralık 1991 tarihinde ise ABD Azarbaycanı resmen tanıdılar.
1990 yılından bu yana resmi olarak her ayın 28 Mayıs günü Azarbaycanın kuruluş ve bağımsızlık yıl dönümü olarak kutlanmaktadır. Kardeş Azarbaycanın bağımsızlık ve özgürlük harekatını başlatan başta Mehmet Emin Resulzâde ve bütün devlet büyüklerini saygı, minnet ve şükranla anıyor, Azarbaycanın ebedi payidar ve bağımsız özgür ilk kurulduğu gibi demokrat bir ülke olarak ebediyet kadar var olması dileği ile kuruluş ve bağımsızlık yıl dönümünü tebrik ediyorum.
Osman SADAY
KARPAT Vakfı Genel Sekreteri ve KARPAT Kars Şube Başkanı
