İlimiz Ardahan, 23 Şubat 1921'de düşman işgalinden kurtarılmış, 7 Temmuz 1921’de mutasarrıflık (Sancak beyliği) yapılmış, 1926 yılında ilçe yapılarak Kars iline bağlanmış ve 27.05.1992 tarihinde ise il olmuştur.
İl olmasında Ardahan derneklerinin etkisi yadsınamaz
II. Abdülhamid döneminde Osmanlı İmparatorluğu'nun 1.592.806 km² toprak kaybetmiştir.
Ayastefanos Antlaşması, yani 93 Harbi (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı) sonunda imzalanan ateşkes/ barış antlaşmasına göre Osmanlı Devleti Rusya'ya 300 milyon ruble nakit, geri kalanı toprak olarak (Kars, Ardahan, Artvin, Batum, Doğubayazıt ve Eleşkirt) toplam 1 milyar 410 milyon ruble savaş tazminatı ödeyecekti. Bölgede yaklaşık 43 yıl süren Rus egemenliği böyle başlamıştır.
Bölgenin o yıllardaki ismi; Kars, Ardahan ve Batum’u kapsayan “Elviye-i Selase”, yani Üç Sancak bölgesi 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusya’ya bırakılmış ve Brest-Litowsk Antlaşması ile anavatana katılmıştır.
Kars’ta, 5 Kasım 1918’de, Millî İslam Şûrası kurulur. İlk kongre 14 Kasım 1918’de Kars’ta daha sonra Ardahan’da Ocak 1919’da peş peşe iki kongre düzenlenir. Güneybatı Kafkas Hükümeti’ni kurulunca, İngilizler 13 Nisan 1919’da Kars’ı işgal eder ve hükümetin 11 üyesini tutuklayıp Malta’ya sürgüne gönderirler. İlk Cumhuriyet Kars’ta filizlenir.
Ardahan’ın kurtuluşunda büyük rol oynayan Kazım Karabekir Paşa ile Deli Halit Paşa’yı anmadan geçmek, aziz hatıralarına saygısızlık olurdu.
Deli Halit Paşa 2. Dönem Ardahan milletvekili seçilmiştir. Savaşlarda on üç kez düşman kurşunuyla yaralanıp ölmeyen Halit Paşa, Milletvekili Ali Çetinkaya ile aralarında geçen bir arbede sırasında, 9 Şubat 1925 tarihinde Meclis koridorunda sırtından silahla vuruldu ve 14 şubat 1925’de öldü.
Ardahan, geniş meraları ve hayvancılık için uygun iklimi ile büyükbaş hayvancılık, arıcılık ve kaz yetiştiriciliğinin yoğun olarak yapıldığı bir ilimizdir.
Yörenin çiçek balı, kaşar peyniri, Damal bebeği, Ardahan halısı yurt çapında üne ve öneme sahiptir. Bölgemizde arpa, buğday, çavdar, fasulye, mısır, elma, erik, kiraz, vişne, ceviz, patates, lahana, salatalık, marul ve soğan gibi birçok tarımsal ürünler yetiştirilmektedir.
Günümüze gelirsek; ne yazık ki, Ardahan nüfus artış hızı azalan Bayburt, Tunceli, Gümüşhane gibi şehirler arasında yer almaktadır. Resmi kayıtlara göre
18 Mart 2024’de Ardahan’ın nüfusu 91.354 olup, bir önceki yıla göre 1.465 azalmıştır. Bu nüfusun % 52,10 erkek, % 47,90 kadındır. İlginç değil mi?
Yıllara Göre Ardahan Nüfusu azalışı şöyledir.
2024: 91.354 – 2023 : 92.819 - 2022 : 92.481 2021: 94.932 - 2020: 96.161 2019: 97.319 - 2018: 98.907 - 2017 : 97.096 2016: 98.335 - 2015: 99.265 2014:100.809- 2013: 102.782 - 2012 : 106.643 2011: 107.455 2010: 105.454 2009:108.169- 2008: 112.242 - 2007 : 112.721
Yukarıdaki çizelgede görülen nüfus azalışı, gerçekten üzerinde önemle durulması ve detaylı bir şekilde irdelenmesi gereken bir konudur.
Son yılların tek tesellisi Ardahan ilinde çalışkan ve dürüst bir belediye başkanının görev başında olmasıdır. İlk iş olarak T.C. ibaresi belediye tabelasına eklenmiş, şehrin her noktasına çöp kutuları koyulmuş, ulusal kültür ve bal festivaliyle yörenin balı, kaşarı ve diğer ürünleri tanıtılmış, Atatürk heykeline güzel bir düzenlemeyle sahiplenilmiş, kiralık araç devri kapatılarak bağış yoluyla çok sayıda araç sağlanmış, belediyenin ilk kez kendi cenaze arabası olmuş, kız öğrencilere bizzat başkanın katkılarıyla burs verilmiş, kültür ve sanat etkinlikleri artmış, yollar asfaltlanmış, hayvan pazarına sosyal tesis kurulmuş, mezarlıklar, kale civarı ve Kura nehri kıyıları bakıma alınarak yürüme yolları, harabeye dönüşen boş askeri lojmanların onarılması, nehir boyunca bungalov evleri ve sosyal tesislerin yapılmasıyla şehir adeta yenilenmiştir.
Yalova belediyesinin bağışladığı cenaze arabasının bile, Yalova belediyesine kayyum şeklinde bir atama yapılmasıyla geri alınması, gerçekten bizi çok üzmüş ve hatta rencide etmişti.
17.02.2025
Av. Yalçın TURA