1-Osmanlı Dönemi
2-Cumhuriyet Dönemi ve Köy Enstitüleri
3-Günümüzde Eğitim Sefaleti.
Not: Yazı birbirini tamamlayan üç makaleden oluşmaktadır.
1- Osmanlı Dönemindeki Eğitim Sistemi :
Günümüzün eğitim anlayışını irdelemeden önce eğitim tarihçemize kısaca göz atalım.
Yaşanan süreçte geçen eğitim uygulamaları tüyler ürperticidir.
Osmanlı dönemindeki eğitim sistemini kısaca irdeleyelim. Medrese eğitimi ağırlıklı eğitimin yanında, kuruluş ve yükseliş dönemlerinde pozitif bilimlere de yer verilmiştir. Camilerin birçoğunda kütüphane, medrese, sübyan mektebi, aşevi, şifahane gibi ek bölümler bulunurdu.
Mesleki Eğitim; Selçuklularda zanaatkarlar arasında örgütlenmeyi sağlayan Ahilik, Osmanlılarda Lonca teşkilatı adıyla devam etmiş ve usta-çırak ilişkisiyle mesleki eğitim yapılmıştır. Dini eğitim cami, tekke ve zaviyelerde verilmiştir. Buralarda verilen eğitim dini içerikli olup tefsir, fıkıh, hadis, Arapça ve Farsça dersleri verilirdi.
Lale devrinden itibaren batı modeline yönelme başlamış, ancak matbaa bile batıdan üç yüz yıla yakın bir süre sonra kurulmuştur.
Medreseler yeniliklere kapalı olduğundan ve yeni bilgi üretemediğinden; bilime katkıları olmadığı gibi, giderek yeniliklerin önünde engel oluşturmaya ve hatta giderek bilimin önünü tıkamaya başladılar. Aşağıdaki olay bunun somut kanıtıdır.
16. yüzyılda, Osmanlı'da yetişen en büyük astronomlardan Takiyüddin, 1526'da Şam'da doğar ve 1550'de İstanbul'a gelir. 1570'li yıllarda padişah III. Murat ikna edilerek Takiyüddin'e Tophane tepelerinde bir rasathane kurulur. Takiyüddin burada astronomi ve matematik alanında birçok konudaki teorilerin pratik kanıtlamalarını yapmış, trigonometrik cetveller hazırlamış ve ondalık kesirler üzerine akademik düzeyde çalışmalar yapmıştır.
İstanbul’da görülen bir kuyrukluyıldız büyük bir korku yaratmış, bu sırada bir salgın ve deprem olması halkı hurafelerin etkisinde bırakmıştı. Bu olayların sık sık yaşanan doğal olaylar olduğu göz ardı edilerek, felaketlerin rasathaneden dolayı yaşandığı dedikodusu yayılmış ve hatta aynı günlerde Takiyüddin'in meleklerin bacaklarına baktığına dair bir söylentiler çıkarıldığı da anlatılır.
Dönemin şeyhülislamı tarafından verilen fetvada; “Gözlem yapmak uğursuzluk getirir. Meleklerin sırlarını küstahça anlamaya çalışmanın vahim sonuçları çok açıktır. Gözlem yapılan hiçbir memlekette işler yolunda gitmemiş ve devlet yapısı mutlaka zelzeleye uğramıştır.” denilerek bu bilimsel çalışma engellenmiştir. 1578 yılında Şeyhülislam Ahmet Şemseddin Efendi'nin Sultana mektup yazarak verdiği fetva ile rasathane 21 Ocak 1579 günü Kaptanı Derya Kılıç Ali Paşa tarafından top ateşiyle yıkılmıştır.
Tanzimat döneminde eğitim ve öğretime önem verilerek 1847'de "Maarif Nezareti" kurulmuştur. Osmanlı dönemindeki öğretim Kurumlarını kısaca şöyle sınıflandırabiliriz.
Askeri Kurumlar : Askeri Kurumlara örnek olarak Deniz kuvvetleri için deniz subayı ve mühendisleri yetiştirmek amacıyla 1773 yılında açılan "Mühendishane-i Bahr-ı Hümayun" gösterilebilir. Zamanla askeri rüştiye ( ortaokul ) ve liseler açılarak harp okuluna öğrenci yetiştirilmesi amaçlanmıştır.
Sivil Kurumlar: Eğitim kurumları ilk, orta ve yüksek olmak üzere üç dereceliydi.
a)İlk Öğretim : Sübyan Mektepleri (anaokulu düzeyi) Mekteb-i İbtidaiyeler (ilkokul).
b)Orta öğretim : Rüştiyeler (ortaokul) İdadiler( rüştiyelerin üstünde yüksek öğretime öğrenci hazırlayan okullar) ve Sultaniler (lise).
c)Yüksek öğretim: Darü’l-Fünun (üniversite)1870 yılında açıldı.
d)Mesleki Kurumlar: Tarım amaçlı ilkokul, 1847 yılında açılmış ve bunu başka okullar izlemiştir. 1885 yılında "Mektebi Sanayi", Mektebi Hukuk-ı Şahane" açıldı (1878).
e)Azınlık ve Yabancı Okulları: Fener Patrikhanesi'nin yönetimde olan Fener Rum Okulu ile Heybeliada Papaz Okulu öncüydüler. Zamanla Rumlar, Bulgarlar, Ermeniler, Yahudiler,
Sırplar, Ulahlar ve Katolik Rumlar toplam 5982 ilkokul, 687 rüştiye ve 70 idadi açmışlardır.
Kapitülasyonlardan yararlanan İngiltere, Fransa, Almanya, Avusturya, İtalya, ABD, ve Rusya Osmanlı Devleti'nin çeşitli bölgelerinde çok sayıda okul açtılar. (1)
1-Kaynak: Silahlı Kuvvetler Mızıka Hazırlama ve Sınıf Okul Komutanlığı 700. Yıl Bülteni, S. 1,
Temmuz 1999.